Wanneer? Met sint-juttemis!
We hebben vast allemaal weleens de uitdrukking “ met sint-juttemis (als de kalveren op het ijs dansen)” gebruikt als antwoord op een vraag en ons niet eens afgevraagd waar deze uitdrukking vandaan komt. Ik tenminste niet, volgens bepaalde bronnen zou vandaag de gedenkdag zijn van ene Sint Juttemis. Meteen werd ik nieuwsgierig en kwamen er een paar vragen in me op; heeft er echt een Sint Jutte bestaan? Hoeveel varianten zijn er op deze uitdrukking? Sinds wanneer gebruikt men deze uitdrukking? Is het net zo’n nepheilige als Sinterklaas?
Waar komt de uitdrukking vandaan?
Gisteren de hele dag gegoogeld op de naam “sint-juttemis” en waar bijna iedereen melding van maakt is dat de eerste vermelding van sint-juttemis is aangetroffen in de Kronieken van Roermond, en wel in het jaar 1577. “Het sol hun comen op St. Judtmisse” (‘ze krijgen het met sint-juttemis’) staat er te lezen. Dat is dus het enige zekere wat je kan terugvinden over sint-juttemis de rest wat je er over kan lezen is pure speculatie.
Op de heiligenkalender staat op 17 augustus Guda, Guida of Jutta (Judith) van Arnstein te schitteren. Was zij dan de oorspronkelijke St. Judtmisse uit de Kronieken van Roermond? Het is niet erg aannemelijk dat een heilige uit Rijnland-Palts (deelstaat in Duitsland) de Jutte is waaraan we de Nederlandse zegswijze hebben te danken.
De meeste schrijvers die verhalen over de oorsprong van het gezegde gaan uit van een vrouwelijke heilige met de naam Jutta of Judith en proberen allen met een logische verklaring te komen over wie het nu is maar met echte bewijzen komt men niet. Is sint-juttemis dan toch gewoon een verzonnen feestdag van een verzonnen heilige?
Pausin Johanna
Ook wordt er verwezen naar Pausin Johanna als Jut en niet naar de Bijbelse Judith. In een oud volksverhaal verteld men over Pausin Johanna die in de 9e eeuw (rond 855) als Johannes VIII het pausambt zou hebben bekleed. Het is niet dat zij bewust als vrouw tot Paus werd gekozen, iedereen dacht dat zij een hij was. Pas na twee jaar viel zij door de mand toen ze beviel van een kind en ter plekke stierf. Na dit voorvalletje werd elke katholieke geestelijke en Paus gecontroleerd of het wel een gezonde man was. Er werd eerst een partijtje in de ballen geknepen en bij aanwezigheid van dezen riep men “Testiculos habet et bene pendentes”. Oftewel in het Nederlands: “hij heeft testikels en ze hangen goed”. Waarop de aanwezige geestelijken uitriepen: Deo gratias! Godzijdank! Of er in de 21ste eeuw nog steeds gecontroleerd wordt op de mannelijkheid van de Paus weet ik niet. Het zou mij niet verbazen, want als je een beetje het nieuws volgt weet je dat geestelijken er nogal lustig op los voelen.
Synoniemen
- als de catte ganzen eyer leggen
- als daer twee sondagen in een week comen
- als alle uwe vingeren even langh zijn;
- als de keyser op den kordewagen compt
- als Paschen en Pinksteren op één dag vallen
- als witte-donderdag zwarte donderdag heeten zal
- als de maan drij teuten heeft
- als ’t geld regent en boonen waait
- als er twee zondagen in de weke komen
- in het jaar blok als de uilen kraaien en de koeien met patijnen gaan
Wie de meest logische verklaring over het ontstaan van sint-juttemis heeft, die mag het zeggen.